Strzały Marzyciela: Szolom Szwarcbard

Szolom Szmul Szwarcbard urodził się 18 sierpnia 1886 roku. Przeszedł do historii jako żydowski poeta (pseudonim literacki Baal-Khaloymes (jyd. Marzyciel), anarchista i zabójca Semiona Petlury.

Szwarcbard urodził się w mieście Izmail, w Besarabii. Po uchwaleniu przepisów zabraniających Żydom zamieszkiwania w odległości bliżej niż 30 mil od granicy, rodzina Szwarcbarda przeniosła się do Balty na Podolu. W 1900 roku w wieku 14 lat został zegarmistrzem. Zainteresował się również socjalizmem. Był członkiem organizacji Iskra i działał jako agitator rewolucyjny. Z powodu represji przeprowadził się do Austro-Węgier gdzie zainteresował się anarchizmem, zwłaszcza pismami Piotra Aleksiejewicza Kropotkina. Został aresztowany w 1908 roku za rzekomy udział w napadzie na restaurację (prawdopodobnie wziął na siebie winę za kogoś innego), a 4 miesiące później za posiadanie książek Nietschego i Maxa Stirnera. Później wyjechał do Szwajcarii i do Paryża. Miał wtedy 23 lata.

Szolom Szwarcbard

W Paryżu kontynuował pracę zegarmistrza, jednak po wybuchu I wojny światowej został wraz ze swoim bratem zwerbowany do Legii Cudzoziemskiej. Dzień przed werbunkiem ożenił się z Anną Render, imigrantką z Odessy. Jako legionista walczył w Drugiej Bitwie pod Artois. Po przeniesieniu do regularnego wojska został ranny w lewe ramię, co uczyniło je niesprawnym. Został odznaczony orderem Croix de Guerre przyznawanym za udział w I wojnie światowej. Po demobilizacji w 1917 wyruszył z żoną do Rosji gdzie trwała rewolucja, ale został aresztowany na statku za komunistyczną agitację i wydany władzom rosyjskim a Archangielsku. Po przybyciu do Petersburga (wtedy Piotrogrodu) wstąpił do Czerwonej Gwardii (wtedy pluralistycznej pod względem politycznym). Służył jako oficer pod komendą Grigorija Kotowskiego.

W lutym 1918 z grupą anarchistycznych ochotników z których stworzono oddział zwany Otriad Rashal został wysłany do Tyrasopola celem zasilenia obrony granicy z Rumunią. Grupa została otoczona przez Niemców i Austriaków, a później wybita podczas snu przez bolszewików. Był to element czystek. Szwarcbardowi udało się uciec do zajętej przez Niemców Odessy. Usiłował tworzyć niezależne szkoły anarchistyczne jednak nie wykluczał współpracy z radzieckim systemem edukacji. Słysząc o pogromach antysemickich na Ukrainie, usiłował wstąpić z powrotem do Czerwonej Gwardii. Po licznych odmowach został przyjęty do Brygady Międzynarodowej i w czerwcu 1919 rozpoczął swoją drugą służbę w szeregach Czerwonej Gwardii.

Nie był to dobry okres w jego życiu. Oddział w którym służył odnosił porażki w walkach z siłami Petlury i Denikina. W Kijowie jego jednostka została otoczona i rozwiązana. Oglądał wtedy dzielnice żydowskie zdewastowane na skutek pogromów. Wiedział, że wśród ofiar pogromów znalazło się 14 jego krewnych. Podjął próbę przedostania się do Odessy. Dowiedział się, że jako były żołnierz armii francuskiej możliwość wejścia na statek płynący do Francji. W grudniu wsiadł na pokład statku „Mikołaj I” i popłynął przez Istambuł, Beirut i Port Said do Marsylii.

Przebywając we Francji Szwarcbard trzymał się z dala od anarchistów i pracował jako zegarmistrz. Nie działał w ruchu robotniczym, ale utrzymywał kontakty z anarchistami rosyjskimi. Znał się z Piotrem Arszynowem, Aleksandrem Berkmanem, Emmą Goldman, Nestorem Machno i Wsiewłodem Eichenblumem „Wolinem”. W 1925 otrzymał obywatelstwo Francji, działał w środowisku ukraińskich imigrantów, pisywał dla Freie Arbeiter Schtimme, anarchistycznej gazety codziennej wydawanej w Nowym Jorku w jydisz.

W maju 1926 roku, Szwarcbard postanowił pomścić swoją rodzinę poległą podczas pogromów. Semion Petlura od 1924 roku przebywał w Paryżu, jako szef rządu Ukraińskiej Republiki Ludowej na wygnaniu. Gdy dowiedział się o tym Szwarcbard, postanowił, że zabije Petlurę. Dziś rola ukraińskiego atamana w antysemickich pogromach podlega dyskusjom. Wtedy kojarzono go jednak ze zbrodniami oddziałów którymi dowodził. W latach 1919-1920 zabito na Ukrainie kilkadziesiąt tysięcy Żydów, a Petlura, zdaniem części historyków nie zrobił wystarczająco dużo aby ukrócić ekscesy antysemickie podległych sobie oddziałów.

Szwarcbard znalazł w encyklopedii zdjęcie Petlury z Piłsudskim i zapamiętał jego twarz. Spotkał go na ulicy Rue Racine, niedaleko bulwaru Saint-Michel w Dzielnicy Łacińskiej w Paryżu. „Jesteś Petlura?” – spytał nie czekając na odpowiedź. Oddał pięć strzałów. Gdy Petlura padł, a przechodniów ogarnęła panika pojawił się policjant. „To wszystko?” – spytał, „Tak” – odpowiedział Szwarcbard. „Więc oddaj mi rewolwer” – nakazał policjant, „Zabiłem wielkiego mordercę” – odrzekł Szwarcbard. Proces rozpoczął się w październiku 1927, ukraińskiego anarchisty bronił Henri Torres, znany adwokat i obrońca praw człowieka. Oskarżyciele usiłowali dowieść, że Petlura nie był odpowiedzialny za pogromy, a Szwarcbard był radzieckim agentem.

Szwarcbard był wspierany przez wiele osób publicznych takich jak Aleksander Kierenski, Albert Einstein czy Maksym Gorki. Po ośmiu dniach ława przysięgłych zadecydowała o uwolnieniu Szwarcbarda, uznając zabójstwo za uzasadnione. Zasądziła wypłatę odszkodowania dla żony Petlury obciążając ją jednocześnie kosztami procesu. W rezultacie, Olha Petlurowa pozostała sama z kwotą jednego franka. Społeczność imigrantów ukraińskich uznała Szwarcbarda za bolszewickiego agenta. Jego sprawa przysłużyła się propagandowemu oskarżaniu Petlury o antysemityzm. Taka wersja została uznana za wiarygodną ponieważ służby Rosji bolszewickiej zabiły kilku ukraińskich polityków na wygnaniu.

Po procesie postać Semiona Petlury kojarzono głównie z antysemityzmem, a znacznemu pogorszeniu uległy stosunki ukraińsko-żydowskie. Polska straciła również swojego najważniejszego sojusznika po stronie ukraińskiej. Proces przyniósł ogromny rozgłos Torresowi. Szwarcbard podjął natomiast decyzję o emigracji do Mandatu Brytyjskiego w Palestynie. Gdy władze brytyjskie nie przyznały mu wizy wyjechał do USA, a stamtąd w 1937 roku do Republiki Południowej Afryki. Zmarł 3 marca 1938 roku w Kapsztadzie. W 1967, zgodnie z jego ostatnią wolą, jego szczątki przetransportowano do Izraela. Jest patronem kilku ulic m.in. w Jerozolimie.